2. Quan điểm của V.I.Lênin về vai trò tiên phong của đảng cộng sản trong cuộc đấu tranh tư tưởng của giai cấp công nhân

V.I.Lênin chỉ ra rằng, giữa hệ tư tưởng XHCN của giai cấp vô sản và hệ tư tưởng tư sản diễn ra cuộc đấu tranh liên tục và không khoan nhượng.

Trong cuộc đấu tranh này, mỗi bên đều cố gắng tạo ra sự thống nhất trong giai cấp của mình bằng cách tuyên truyền hệ tư tưởng hoặc học thuyết của giai cấp mình và phá hủy sự thống nhất của hệ tư tưởng hoặc học thuyết của giai cấp khác. Họ làm điều này bằng cách phê bình và vạch trần những lợi ích thực sự mà họ cho rằng hệ tư tưởng kia đang đại diện. Nếu hệ tư tưởng này được các tầng lớp, giai cấp khác trong xã hội hấp thụ, vận dụng để giải thích các tình huống của chính họ và hình thành nên thế giới quan của riêng họ, thì hệ tư tưởng của giai cấp chiến thắng sẽ ăn sâu vào tâm trí quần chúng. Từ đây, V.I.Lênin khẳng định rằng, về thực chất, cuộc đấu tranh tư tưởng của bất kỳ giai cấp hoặc lực lượng nào trong đời sống chính trị đều là cuộc đấu tranh giữa các hệ tư tưởng hoặc các học thuyết với nhau vì “Không có hệ tư tưởng trung gian (vì nhân loại không tạo ra một hệ tư tưởng “thứ ba” nào cả; vả chăng, trong một xã hội bị những sự đối kháng giai cấp chia sẻ thì không bao giờ có hệ tư tưởng ở ngoài hoặc trên các giai cấp)”(1).

Các cuộc đấu tranh tư tưởng này sẽ phát triển hoặc được thúc đẩy theo chiều hướng tiến bộ thông qua vai trò tiên phong của đảng cộng sản, trong đó có vai trò quan trọng của công cụ báo chí. Bởi “ý thức giác ngộ xã hội chủ nghĩa không phải phát sinh từ phong trào tự phát của công nhân mà là do đảng mác-xít cách mạng đưa vào phong trào công nhân. Và một nhiệm vụ quan trọng bậc nhất của đảng vô sản là đấu tranh cho sự trong sáng của hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa, chống ảnh hưởng tư sản trong giai cấp công nhân, chống bọn cơ hội chủ nghĩa - những kẻ truyền bá và là đại diện của hệ tư tưởng tư sản trong phong trào công nhân”(2) và “Trong tình hình đó, cuộc đấu tranh có ý nghĩa cực kỳ to lớn là cuộc đấu tranh của báo “Tia lửa” lê-ni-nít chống “chủ nghĩa kinh tế” - trở ngại chủ yếu của phong trào công nhân và phong trào dân chủ - xã hội ở Nga - nhằm đoàn kết về tư tưởng và tổ chức các phần tử mác-xít cách mạng trong phong trào dân chủ - xã hội Nga, nhằm xây dựng một đảng kiểu mới, không dung thứ chủ nghĩa cơ hội, không có đầu óc tiểu tổ và không có tính chất bè phái”(3), ở đó, nhiệm vụ của các nhà chính luận, nhà báo “là đi sâu, mở rộng và tăng cường những cuộc tố cáo về chính trị và công cuộc cổ động chính trị”(4).

Lập luận của V.I.Lênin về vai trò tiên phong của đảng cách mạng vô sản trong cuộc đấu tranh tư tưởng của giai cấp công nhân bắt nguồn từ việc xem xét: Một là, vai trò của đảng cộng sản trên mặt trận đấu tranh chống lại hệ tư tưởng thống trị áp bức, đó là hệ tư tưởng tư sản, “Chúng ta phải đấu tranh không mệt mỏi chống mọi hệ tư tưởng tư sản, dù chúng khoác những chiếc áo hợp thời trang và bóng lộn mấy chăng nữa”(5); Hai là, vai trò của đảng cách mạng vô sản trên mặt trận đấu tranh “tự thân” trong hàng ngũ của giai cấp công nhân để hình thành một ý thức giai cấp vô sản đúng nghĩa, “mọi sự coi nhẹ hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa, mọi sự xa rời hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa đều có nghĩa là tăng cường hệ tư tưởng tư sản”(6).

Những lập luận này được V.I.Lênin củng cố khi ông phân tích về “ảnh hưởng của giai cấp tư sản và của hệ tư tưởng tư sản đối với giai cấp công nhân”(7) ở hai phương diện:

Thứ nhất, giai cấp công nhân đang bị thực tế vật chất ràng buộc, tức là vì lợi ích phù hợp với nhu cầu hằng ngày của giai cấp công nhân, chẳng hạn như vấn đề thu nhập và phúc lợi. Vì vậy, V.I.Lênin cho rằng, ý thức tự phát của giai cấp công nhân đã dẫn họ đi đến việc đấu tranh vì những mục tiêu trước mắt, bên ngoài, như lương cao hơn, giảm giờ làm việc hoặc điều kiện làm việc tốt hơn nhưng “công nhân chưa có và cũng chưa thể có ý thức về sự đối lập không gì điều hòa được giữa quyền lợi của họ với toàn bộ chế độ chính trị và xã hội hiện có, tức là ý thức dân chủ - xã hội”(8). Từ đây, V.I.Lênin khẳng định, nếu phong trào của giai cấp công nhân chỉ nhằm vào những mục tiêu đơn giản đó thì cơ cấu thống trị của giai cấp tư sản sẽ vẫn còn nguyên vẹn do “chúng ta chỉ yêu sách những điều mà giai cấp tư sản có thể (về nguyên tắc) nhượng bộ chúng ta mà không mất địa vị thống trị của nó”(9). Vì vậy, “Đảng ấy phải lãnh đạo không phải chỉ có cuộc đấu tranh kinh tế của công nhân, mà cả cuộc đấu tranh chính trị của giai cấp vô sản”(10) và “vấn đề chính là ở chỗ, muốn xây dựng các tổ chức chính trị mạnh mẽ thì không có phương tiện nào khác hơn là một tờ báo toàn Nga”(11).

Thứ hai, V.I.Lênin cho rằng, để phát triển ý thức thực sự của giai cấp vô sản thì cần phải có chủ nghĩa Mác, với tư cách là một hệ tư tưởng khoa học và cách mạng, đóng vai trò cung cấp sự hiểu biết đúng đắn về hoàn cảnh sống của giai cấp công nhân, vì thế đảng mácxít “không được xao lãng một phút nào cái mục đích cuối cùng của chúng ta, phải luôn luôn tuyên truyền, bảo vệ khỏi mọi sự xuyên tạc và phát triển hơn nữa hệ tư tưởng của giai cấp vô sản - học thuyết của chủ nghĩa xã hội khoa học, tức là chủ nghĩa Mác”(12).

Hơn nữa, theo V.I.Lênin, quy luật tạo nên sức mạnh của giai cấp vô sản là kết quả của sự thống nhất về tổ chức và tư tưởng trong các phong trào mà giai cấp công nhân tiến hành: “Trong cuộc đấu tranh để giành chính quyền, giai cấp vô sản không có vũ khí nào khác hơn là sự tổ chức... sự thống nhất tư tưởng của giai cấp vô sản dựa trên cơ sở những nguyên lý chủ nghĩa Mác được củng cố bằng sự thống nhất vật chất của tổ chức tập hợp hàng triệu người lao động thành một đạo quân của giai cấp công nhân”(13). Do đó, đối với V.I.Lênin, chủ nghĩa Mác với tư cách là một hệ tư tưởng sẽ đóng vai trò là phương tiện đoàn kết mọi tầng lớp của quần chúng lao động. Đó là nhu cầu tất yếu lý giải tại sao phải giáo dục hệ tư tưởng XHCN - chủ nghĩa Mác cho người lao động, cho giai cấp công nhân. Nhưng chủ nghĩa Mác không thể tự nó xuất hiện và bám rễ sâu trong quần chúng được. Để đoàn kết quần chúng thành một khối thống nhất có sức mạnh vĩ đại, cần phải có các lực lượng cách mạng chân chính truyền bá và “đội quân” có phương tiện tuyên truyền chủ nghĩa Mác. Điều này có nghĩa là nhất định phải có vai trò tiên phong của đảng cộng sản và những người theo CNXH, vì họ chính là lực lượng lãnh đạo, tổ chức phong trào vô sản, đưa vào phong trào ấy ý thức vô sản hoặc hệ tư tưởng XHCN nhưng phải bằng các tổ chức báo chí cách mạng được đào tạo chuyên nghiệp và phát triển lực lượng khắp nơi.

V.I.Lênin nhấn mạnh rằng, nếu không có vai trò của các nhà lý luận được đào tạo từ hàng ngũ của đảng công nhân mácxít và phương tiện báo chí truyền bá tư tưởng, lý luận và sự hiểu biết đúng đắn, để hình thành một ý thức giai cấp vô sản đúng nghĩa của chính mình, thì phong trào của giai cấp công nhân cuối cùng sẽ bị khuất phục dưới hệ tư tưởng tư sản. Bởi, chỉ có sự hiểu biết đúng đắn về những xung đột và hoàn cảnh của giai cấp công nhân mới có thể dẫn dắt phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân đi đến thắng lợi. Hơn nữa, ý thức thực sự của giai cấp vô sản, không chỉ đến từ kinh nghiệm hằng ngày mà còn đến từ bên ngoài, tức là bằng con đường giáo dục chủ nghĩa Mác cho giai cấp công nhân.

V.I.Lênin đã giải thích trường hợp của nước Nga như sau: “Như chúng tôi đã nói, công nhân trước đây không thể có ý thức dân chủ - xã hội được. Ý thức này chỉ có thể là từ bên ngoài đưa vào. Lịch sử tất cả các nước chứng thực rằng chỉ do lực lượng của độc bản thân mình thôi thì giai cấp công nhân chỉ có thể đi đến ý thức công liên chủ nghĩa, tức là đi đến chỗ tin rằng phải đoàn kết lại thành hội liên hiệp, phải đấu tranh chống bọn chủ, phải đòi hỏi chính phủ ban hành những luật này hay luật khác cần thiết cho công nhân v.v..* Còn học thuyết xã hội xã hội chủ nghĩa thì phát sinh ra từ các lý luận triết học, lịch sử, kinh tế, do những người có học thức trong giai cấp hữu sản, những trí thức, xây dựng nên. Mác và Ăng-ghen, những người sáng lập ra chủ nghĩa xã hội khoa học hiện đại, do địa vị xã hội của các ông, nên chính bản thân các ông cũng thuộc lớp trí thức tư sản. Ở nước Nga cũng thế, học thuyết lý luận của đảng dân chủ - xã hội xuất hiện một cách hoàn toàn độc lập với sự phát triển tự phát của phong trào công nhân; nó là kết quả tự nhiên, không tránh được, của sự phát triển tư tưởng trong số những nhà trí thức cách mạng xã hội chủ nghĩa”(14).